Corona: taalgebruik en clichés
Als tekstschrijver ben ik geïnteresseerd in de manier waarop we praten over het coronavirus. Van de woorden die onze regering koos om over het coronavirus en de maatregelen te communiceren tot de clichématige formuleringen die je in veel nieuwsbrieven en persberichten leest, ze zeggen iets over wie wij zijn en hoe wij denken. Daarom in dit artikel: ‘Intelligent taalgebruik en corona-clichés: wat we zeggen over het virus en waarom’
Een ‘intelligente’ lockdown
Zo kondigde Rutte de weken aan waarin we geacht werden zo veel mogelijk thuis te blijven. Een ‘echte’ lockdown was het niet, want je mocht gewoon naar buiten om boodschappen te doen, te sporten, de hond uit te laten, of een brief op de post te doen. Officieel mocht je zelfs nog steeds bij mensen op bezoek, zolang je maar niet met te veel mensen in één ruimte was en voldoende afstand hield. Waarom koos onze regering voor deze term? Ik denk omdat een ‘halve lockdown’ of een ‘lockdown light’ te ‘slap’ klinkt. De kritiek dat er te weinig maatregelen worden genomen, dat we niet genoeg doen, ligt dan erg voor de hand. Een ‘intelligent lockdown’ klinkt – precies – intelligent: we nemen maatregelen, maar op een slimme manier. Het klinkt alsof er een weloverwogen beslissing is gemaakt welke maatregelen nodig zijn en welke niet.
Alleen samen krijgen we corona onder controle
Alles aan deze slogan is uitgedacht. Neem het eerste stuk: ‘alleen samen‘; een tegenstelling. Hiermee verwijst onze regering naar de eenzaamheid die gepaard gaat met de lockdown-maatregelen. We moeten het samen doen, maar wel door alleen te zijn, door ons af te zonderen van elkaar. Daarnaast is het de enige manier waarop we dit kunnen doen (alleen zó). Daarmee wordt eventuele kritiek tegen het beleid al tegengesproken. Ook is het opvallend dat onze regering kiest voor ‘onder controle‘. De slogan had ook kunnen zijn: ‘Alleen samen kunnen we corona verslaan’ of ‘alleen samen kunnen we corona overwinnen’. Rutte blijft hier doelbewust weg van oorlogsretoriek. ‘Onder controle krijgen’ is ook echt iets anders dan ‘verslaan’. Hiermee wordt net als met de ‘intelligente’ lockdown gesteld dat we, rustig en beheerst, de maatregelen nemen die nodig zijn. Het doel is niet om corona in één klap helemaal uit te roeien, het doel is om precies genoeg maatregelen te nemen zodat we de situatie kunnen beheersen, maar niet te veel, waardoor er andere problemen zouden ontstaan.
We komen hier sterker uit
Een cliché dat ik vaak hoor sinds de coronacrisis: ‘we komen hier sterker uit’. Het wordt zo vaak gezegd dat het overkomt als een onomstotelijke waarheid. Zo’n zware beproeving, daar moet wel iets positiefs uit voortkomen, toch? Een beter milieu, meer barmhartigheid… Maar zullen we echt anders omgaan met het milieu nu we hebben gezien hoeveel impact we daar zelf op hebben? De vliegreizen worden gewoon al weer geboekt. Zullen we dan misschien als Nederlanders, of als mensheid, meer begrip en empathie voor elkaar hebben, omdat zo veel van ons ‘hetzelfde’ hebben meegemaakt? Of zorgt de scheiding in mensen die de maatregelen heel serieus nemen en de virus-waanzin-demonstraten juist voor meer onbegrip onderling? Hoewel ik zeker denk dat we dingen kunnen leren van de coronacrisis, is het nog maar de vraag of we echt ‘beter worden‘ van deze situatie.
Juist nu!
Je ziet het in veel nieuwsberichten: ‘Gemeenten verwachten dat mensen juist nu in betalingsproblemen komen’ (nu.nl), ‘Juist nu is de functie van de beurs cruciaal (Telegraaf), ‘Rituelen geven ons leven ritme en dat hebben we juist nu nodig’ (Volkskrant), ‘Klagen moet. Klagen doet je goed. Juist nu.’ (Trouw), ‘Juist nu belangrijk om gezond te eten’ (AD) en ga zo maar door. Ook in veel bedrijfscommunicatie lezen we wat we ‘juist nu‘ moeten kopen of doen: ‘6 redenen om juist nu een huis te kopen’ (Wij Makelaars) of ‘Juist nú is onze slogan Innovation for Life meer dan ooit van toepassing’ (TNO). Mijn advies? Niet meer gebruiken. Het is afgesleten taalgebruik en ik denk dat we – juist nu – een beetje klaar zijn met dit soort clichés.
We zitten allemaal in hetzelfde schuitje
Het is natuurlijk zo dat het coronavirus zich wijdverspreid heeft en wereldwijd slachtoffers heeft geëist. Met ‘we zitten allemaal in hetzelfde schuitje’ willen we dan ook een soort gemoedelijke gemeenschappelijkheid aangeven. Echter, we zitten niet allemaal in hetzelfde schuitje: op oude en zieke mensen heeft het virus een veel grotere impact dan op jonge en gezonde mensen. Voor mensen die hun baan zijn verloren door corona, heeft het virus veel grotere gevolgen dan voor iemand die ‘alleen maar’ thuis moet werken. En wat dacht je van mensen in arme landen, die niet terug kunnen vallen op een goed zorgsysteem of op steun van de overheid? Kortom, dit is een cliché waarmee we te gemakkelijk al onze ervaringen over één kam scheren.
Het zijn gekke tijden
‘Het zijn gekke tijden‘, ‘alles is anders‘ en ‘het is een bizarre situatie‘ – allemaal zinnen die je steeds vaker ziet opduiken in nieuwsberichten en bedrijfscommunicatie. Op zich waar, maar inmiddels een beetje een dooddoener. Ook ‘het zijn gekke tijden’ mag daarom van mij in de prullenbak, vooral als je dat gebruikt om een product of dienst te verkopen. ‘Het zijn gekke tijden, maar juist nu is fit blijven belangrijk. En dat kan met…’ – gaan hier je nekharen niet van overeind staan?